ΕΡΤ 3- ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Σύνταξη Μαρία Καλτσίδη

Πτυχές του έργου και της ζωής μιας από τις πιο σύνθετες και πολύμορφες προσωπικότητες των μεταπολεμικών μας Γραμμάτων, του ποιητή και κριτικού λογοτεχνίας, Μανόλη Αναγνωστάκη αναδείχθηκαν σε εκδήλωση που διοργανώθηκε με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννησή του, στο κτίριο που γίνονταν τα μαθήματα, όταν σπούδαζε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στην αίθουσα που τιμήθηκε ως επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Φιλολογίας, στην αίθουσα τελετών της Παλαιάς Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ.

Ο Μανόλης Αναγνωστάκης γεννήθηκε σαν χθες, από γονείς Κρητικούς πριν από 100 χρόνια στη Θεσσαλονίκη που είναι τόσο πολύ συνυφασμένη με τη ζωή και το έργο του, ανέφερε η πρόεδρος του Ομίλου Φίλων του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη, Έμμυ Παπαβασιλείου. Είχαμε την τύχη και την ευκαιρία να περπατήσουμε στην πόλη, στους δρόμους που αγάπησε, έχοντας ως οδηγό μας τον επιστήθιο φίλο του, Μιλτιάδη Πολυβίου. Την ίδια ώρα στην Κρήτη το Κέντρο Αναγνωστάκη, άνοιγε τις πόρτες του για να δεχθεί νέους επισκέπτες που θέλησαν να γνωρίσουν τον ποιητή και πολίτη Αναγνωστάκη, καθώς και την ευρύτερη οικογένεια, τους ανθρώπους, τις ρίζες και τις αξίες που διαμόρφωσαν τον ποιητή και τον πολίτη, υπογράμμισε.

Η παρουσία όλων μας μέρα μεσημέρι μιας πολυάσχολης Δευτέρας δείχνει ότι μία βαθύτερη ανάγκη μας παρακινεί να ακούσουμε τον ποιητή που ήθελε «Σαν πρόκες να καρφώνονται οι λέξεις. Να μην τις παίρνει ο άνεμος» γιατί και σήμερα 100 χρόνια μετά τη γέννησή του και 80 χρόνια από την έκδοση της πρώτης του ποιητικής συλλογής κάτι έχει να μας πει που μας αφορά και μας συγκινεί, ανέφερε η κ. Παπαβασιλείου.

Εμβληματική μορφή για πολλούς λογούς, «αρκετά Κρητικό, αρκούντως Θεσσαλονικιό, κυρίως σταθερά Αριστερό» χαρακτήρισε τον Μανόλη Αναγνωστάκη στον χαιρετισμό του ο κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, Κωνσταντίνος Τσιούμης τονίζοντας ότι είναι ένας σημαντικός ποιητής και αυτό μαρτυρείται πέρα από την ανάγνωση των ποιημάτων του, από τα βραβεία που έχει πάρει- παρά τις ιδέες του- από τις γλώσσες, στις οποίες έχει μεταφραστεί η ποίησή του και βεβαίως από το γεγονός ότι έχει γίνει κτήμα του λαού μας μέσω των μεγάλων μας συνθετών

Τόποι εξοριών, φυλακές Μακρονήσου, τόποι καταφυγής για λόγους επιβίωσης, είναι οι τόποι που αναφέρονται σε άλλα πρόσωπα στο έργο του Μανώλη Αναγνωστάκη, τόνισε ο δρ. Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής και φίλος του ποιητή, Μιλτιάδης Πολυβίου.

«Οι τόποι και τα πρόσωπα στο έργο του Μανόλη Αναγνωστάκη τις περισσότερες φορές αναφέρονται σε βιώματα πολιτικού χαρακτήρα. Σε μικρότερο βαθμό σε βιώματα ερωτικού χαρακτήρα. Αυτό δεν σημαίνει καθόλου, κατά την γνώμη μου, ότι ο Αναγνωστάκης είναι περισσότερο πολιτικός και λιγότερο ερωτικός ποιητής» επισήμανε ο κ. Πολυβίου.

Οι τόποι που αφορούν τον ίδιο τον ποιητή, εξαιρουμένων κάποιων φανταστικών και απραγματοποίητων ταξιδιών που εκφράζουν μία εφηβική τάση φυγής, αφορούν χώρους και βιώματα του, τα οποία αναφέρονται αποκλειστικά στη Θεσσαλονίκη, είπε ο κ. Πολυβίου διευκρινίζοντας ότι δεν αφορούν καθόλου στην ιστορική ταυτότητα της πόλης, όπως γίνεται στην Αλεξάνδρεια του Καβάφη, επειδή ο Αναγνωστάκης ενδιαφέρεται για την πόλη μόνον ως τόπο βιωμάτων και εμπειριών δικών του. Το όνομά της, όπως υπογράμμισε, αναφέρεται μόνο μία φορά στον τίτλο ενός ποιήματος από τη συλλογή “Στόχος”, «Θεσσαλονίκη, Μέρες του 1969 μ.Χ.»

Ο Μιχάλης Μπακογιάννης αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας του ΑΠΘ αναφέρθηκε σε ορόσημα του έργου του ποιητή τονίζοντας ότι η ποίηση των πρώτων εποχών συμπίπτει με την περίοδο της ιδεολογικής και αισθητικής διαμόρφωσης του Αναγνωστάκη μέσα από τα διαβάσματά του, μέσα από τις σχέσεις του με τον κύκλο συνομήλικων συνοδοιπόρων και συναγωνιστών του. Τα ποιήματα της πρώτης συλλογής, γραμμένα τα χρόνια της Κατοχής, απηχούν περισσότερο τον γαλλικό συμβολισμό και τον ελληνικό μεταπολεμικό νεοσυντηρητισμό, εκφράζοντας την ψυχολογία του εφήβου και του νέου της εποχής, το κλίμα αδιεξόδου, την προσμονή, τις ταξιδιωτικές επιθυμίες φυγής, την ερωτική απογοήτευση, ανέφερε.

Στα ποιήματα γραμμένα μετά τη διαγραφή του από το ΚΚΕ διακρίνεται η αίσθηση της απώλειας του ανθρώπινου προσώπου και των αξιών του ανθρωπισμού και αυτή είναι μία σημαντική μετατόπιση από το κλίμα της αναζήτησης των πρώτων εποχών, υπογράμμισε κ. Μπακογιάννης.

Αναφερόμενος στη συλλογή «Παρενθέσεις» σημείωσε ότι περιλαμβάνει πέντε ποιήματα γραμμένα το ’48-’51 ,διάστημα που συμπίπτει με εκείνο της φυλάκισης του στο Επταπύργιο. Όμως στη συλλογή δεν είναι πρωταγωνιστικό το δραματικό βίωμα της φυλάκισης όσο μια θεματική διπλής κατεύθυνσης, από τη μια η μοναξιά και η απογοήτευση και από την άλλη ο χρόνος και ο χώρος της τότε σύγχρονης μεταπολεμικής καθημερινότητας, παρατήρησε.

Είναι καιρός, πέρα από την αναγνωρισμένη και διαπιστωμένη και κάτω από ορισμένη πολιτική διάσταση των ποιημάτων του, να διακρίνουμε και ορισμένες άλλες όψεις που δεν την αποκλείουν αλλά την προεκτείνουν. Όψεις που έχουν εξίσου όμως σημαντικό και διαρθρωτικό ρόλο και που ενδεχομένως δικαιολογούν και την απήχηση που βρίσκουν τα ποιήματά του στη νεολαία και στα πανεπιστημιακά μας αμφιθέατρα. Μια τέτοια ορίζουσα νομίζουμε ότι είναι και αυτή της αγωνίας για την ανεύρεση του προσώπου του πάσχοντος ανθρώπου. Όχι μόνο όμως σε συνθήκες δύσκολων καιρών, αλλά και μέσα σε συνθήκες αποκατάστασης, τόνισε.

«Ο Αναγνωστάκης δεν επέλεξε μια ωραία και ειρηνική πρωία να γίνει κριτικός, ούτε έγραψε τα κριτικά του κείμενα από άδολο και καθαρό ενδιαφέρον για την ίδια τη λογοτεχνία. Είναι επίσης σαφές, αν και δεν έχει γραφτεί από όσο ξέρω, πως τα κριτικά κείμενα του Αναγνωστάκη δεν υποστηρίζουν την ποίησή του, με τον τρόπο τουλάχιστον που το κάνει το κριτικό έργο του Παλαμά, του Σεφέρη» ανέφερε η Βενετία Αποστολίδου, καθηγήτρια Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ.

«Ο Αναγνωστάκης οικοδομεί το έργο του βάσει ενός σχεδίου πολιτισμικής και εν τέλει πολιτικής δράσης, όπως αυτός την αντιλαμβάνεται. Εννοώ πως δεν υπακούει σε μια πολιτική που αποφασίζεται έξω από αυτόν, αλλά μέσα από συνεχείς επανεκτιμήσεις. Προσπαθεί με το έργο του, το οποίο παραμένει πάντα ένα πολιτισμικό προϊόν, να παράγει πολιτική» είπε η κ. Αποστολίδου.

Για τους φίλους του Μανόλη και της Νόρας Αναγνωστάκη στη Θεσσαλονίκη, «τα παιδιά» όπως τους αποκαλούσαν μίλησε ο φιλόλογος και πρώην πανεπιστημιακός Παναγιώτης Πίστας. Το σπίτι τους στην οδό Μητροπόλεως 127 ήταν ο τόπος που σύχναζαν και φιλοξενουνταν «τα παιδιά» σχεδόν κάθε βράδυ, είπε ο κ. Πίστας επικαλούμενος μαρτυρίες ενός από την παρέα, του λογοτέχνη Κώστα Λαχά και της Νόρας Αναγνωστάκη.

Οι συζητήσεις έβραζαν έως τις πρωινές ώρες από την αγωνία για τα τεκταινόμενα, η αγωνία για τη «Μακεδονική Ώρα» εφημερίδα της Αριστεράς για τη δικτατορία, τα θέατρα, τον κινηματογράφο, τόνισε.

«Δείγματα μη αναμενόμενης, δηλαδή γνήσιας ποιητικής συγγραφικής συμπεριφοράς του Μανόλη Αναγνωστάκη» περιέγραψε ο καθηγητής Τμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής ΑΠΘ Δημήτρης Κοκόρης, ο οποίος αναφέρθηκε σε επιστολή του 25χρονου έγκλειστου (καταδικασμένου σε θάνατο) στις φυλακές του Επταπυργίου Μανόλη Αναγνωστάκη προς τον νεαρό τότε Ντίνο Χριστιανόπουλο, ο οποίος του ζήτησε να σχολιάσει τα ποιήματα του. Οι εξωγενείς συνθήκες δεν θολώνουν την κριτική ματιά του Αναγνωστάκη, παρατήρησε ο κ. Κοκόρης, τονίζοντας ότι η πράξη του Ντίνου Χριστιανόπουλου δεν ήταν απλά φιλοφρόνηση, αλλά αποτελούσε και ψυχολογική στήριξη. Το κριτικό σημείωμα είναι εύστοχο και διεισδυτικό, δεν παραβλέπει τα θετικά στοιχεία στη συλλογή του Χριστιανόπουλου, αλλά υποβάλει και τις επιφυλάξεις του συγγραφέα. Το κείμενο που έφθασε στον Ντίνο Χριστιανόπουλου ως επιστολή του Μανόλη Αναγνωστάκη μέσω της αδερφής του Λούλας Αναγνωστάκη εντοπίστηκε στο αρχείο του Χριστιανόπουλου και δημοσιεύθηκε σχολιασμένο το 2011, είπε ο κ. Κοκόρης.

Τον Ιούλιο του 1982 μετά τη διαγραφή του υφυπουργού Εθνικής Άμυνας Γιώργου Πέτσου από το ΠΑΣΟΚ σε ανυπόγραφο χλευαστικό άρθρο στο περιοδικό «Αντί» διακωμωδείται η εφηβική ποιητική συλλογή του «Ανήφορος». Τότε ο Αναγνωστάκης έδωσε την απάντησή του με άρθρο του στην «Κυριακάτικη Αυγή» στο οποίο επισημαίνει ότι ο πολιτικός πρέπει να κρίνεται ως πολιτικός και αναφέρεται μεταξύ άλλων «στη διαιωνιζόμενη αντίληψη ότι ο πολιτικός που έχει βλέψεις προς την ποίηση και την τέχνη γενικότερα, χάνει από τη σοβαρότητά του» ανέφερε ο κ. Κοκόρης.

Το καλύτερο ελληνόγλωσσο δοκίμιο για το ποδόσφαιρο «Άγιαξ, για πάντα Άγιαξ!» γράφτηκε το 1984 από τον Αναγνωστάκη, «τον Πρύτανη των Ελλήνων ποδοσφαιρολόγων» με το ψευδώνυμο Αλ. Καμίς αιφνιδιάζοντας την πολιτικά ορθή ελληνική διανόηση. Κρίνει την απαξίωση του ποδοσφαίρου από την αριστερή σκέψη, καταθέτει την αγάπη του για το ποδόσφαιρο και καταγγέλλει την κατάπνιξη της φαντασίας του αγωνιστικού αυθορμητισμού, ανέφερε ο κ. Κοκόρης προσθέτοντας ότι άλλα δείγματα μη αναμενόμενων καταθέσεων του συγγραφέα είναι τα σκωπτικά στιχουργήματα στο βιβλίο του «Ο ποιητής Μανούσος Φάσσης, η ζωή και το έργο του».

Στην εκδήλωση τιμής και μνήμης που διοργάνωσαν η Κοσμητεία της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ, το Τμήμα Φιλολογίας ΑΠΘ, το Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής ΑΠΘ και ο Όμιλος Φίλων του Ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη μελοποιημένα ποιήματα του Αναγνωστάκη σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη απέδωσαν οι Παναγιώτα Γρηγοριάδου, Ειρήνη Κυρισκοζόγλου και Αγαθή Νικολαΐδου.

ΠΗΓΗ: ΑΠΕ-ΜΠΕ