Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων με αφορμή την Έκθεση
“Μανόλης Αναγνωστάκης: Το θέμα είναι τ ώ ρ α τι λες. Η ζωή και το έργο του Μανόλη Αναγνωστάκη”
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Φλώρα Σπύρου, φιλόλογος-εκπαιδευτικός θεάτρου
Κεντρικός Άξονας του εκπαιδευτικού προγράμματος: «Ποιος ήταν ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης;»
Δομή προγράμματος & Δραστηριότητες
Μέρος Α: Στον κύκλο
Συζήτηση με αφορμή τα λόγια του ποιητή: «Δεν υπάρχουν ποιητικά και αντιποιητικά θέματα, ένας ποιητής μπορεί να γράψει για τα πάντα αλλά ένας ποιητής δεν μπορεί να συγκινείται εξίσου από όλα…»
Τι μπορεί να σημαίνουν αυτά τα λόγια;
Ερώτηση: Τι μπορεί να περιλαμβάνει η αποσκευή ενός ποιητή; (απαντήσεις παιδιών)
Εκτός από αντικείμενα μπορεί να περιλαμβάνει κι άλλα πράγματα;
Μέρος Β: Η ξενάγηση στους χώρους της Έκθεσης
Μέρος Γ: Οι παγωμένες εικόνες
Α)Ποιήματα που μας διάβασε ένα βράδυ ο λοχίας Otto V…
B) Το πρωί…
Γ)Στο παιδί μου…
Ποιήματα που μας διάβασε ένα βράδυ ο Λοχίας Otto V…
I
Σε δύο λεφτά θ’ ακουστεί το παράγγελμα «Εμπρός»
Δεν πρέπει να σκεφτεί κανένας τίποτ’ άλλο
Εμπρός η σημαία μας κι εμείς εφ’ όπλου λόγχη από πίσω
Απόψε θα χτυπήσεις ανελέητα και θα χτυπηθείς 5
Θα τραβήξεις μπροστά τραγουδώντας ρυθμικά εμβατήρια
Θα τραβήξεις μπροστά που μαντεύονται χιλιάδες ανήσυχα μάτια
Εκεί που χιλιάδες χέρια σφίγγονται γύρω από μι’ άλλη σημαία
Έτοιμα να χτυπήσουνε και να χτυπηθούν.
Σ’ ένα λεφτό πρέπει πια να μας δώσουν το σύνθημα. 10
Μια λεξούλα μικρή μες στη νύχτα, που σε λίγο εξαίσια θα λάμψει.
(Κι εγώ που ’χω μια ψυχή παιδική και δειλή
Που δε θέλει τίποτ’ άλλο να ξέρει απ’ την αγάπη
Κι εγώ πολεμώ τόσα χρόνια χωρίς, Θε μου, να μάθω γιατί
Και δε βλέπω μπροστά τόσα χρόνια παρά μόνο τον δίδυμο αδερφό μου).
II
Σε τούτη τη φωτογραφία ήμουνα νέος κοντά 22 χρονώ· εδώ είναι η γυναίκα π’ αγαπούσα: η γυναίκα μου
Τη λέγανε Μάρθα· έσφιγγε το γιο μου με λαχτάρα στην αγκαλιά της
Δε μου ’πε: «χαίρομαι που πας να πολεμήσεις». Έκλαιγε σαν ένα μικρό κοριτσάκι.
Κι εδώ κάποιο σπίτι παλιό μ’ έναν κήπο στη μέση και μ’ άνθη…. 5
…Θυμάσαι όταν ήμασταν παιδιά είχαμε ένα ξύλινο άλογο και μια γυαλιστερή τρομπέτα
Τα βράδια ξαγρυπνούσαμε στα βιβλία με τις αρχαίες ηρωικές ιστορίες
Τον αθώο μας ύπνο τυράννησαν οι αντίλαλοι των φημισμένων πολεμιστών
Ύστερα τα ξεχάσαμε όλα αυτά σε μια γωνιά γελώντας για τα παιδιάστικα καμώματα.
Ίσως αύριο μια τόση τρυπίτσα μού χαράξει το μέτωπο 10
Ω μια τρυπίτσα που χωρά όλο τον πόνο των ανθρώπων
Ποιός είμαι; Πού βρίσκομαι; Σκίστε τα ρούχα μου εδώ μπροστά στο στήθος
Ίσως θα βρείτε ακόμα τ’ όνομά μου σκαλισμένο. Ποιός το θυμάται;
Ψάξτε τα ρούχα μου ακόμα… Εδώ ήμουνα νέος 22 μόλις χρονώ
Κι εδώ μια γυναίκα που σφίγγει με λαχτάρα ένα παιδί στην αγκαλιά της. 15
(Έκλαιγε αλήθεια όταν έφευγα σαν ένα μικρό κοριτσάκι).
ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΜΑΔΑ Α: Ποιήματα που έγραψε ο λοχαγός Otto V
Πληροφορία:
Το ποίημα γράφεται την περίοδο 1941-1944. Την περίοδο αυτήν ο Μανόλης Αναγνωστάκης είναι μέλος της ΕΠΟΝ (Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων) και μάχεται εναντίον των Γερμανών κατακτητών.
Οδηγία:
Άραγε από πού μπορεί να εμπνεύστηκε ο ποιητής και να έγραψε αυτό το ποίημα; Σκεφτείτε και συζητήστε αυτό που μπορεί να υπήρξε η έμπνευσή του. Ήταν κάτι που είδε; Ήταν κάτι που του συνέβη; Πού μπορεί να ήταν όταν είχε αυτή την έμπνευση; Σε ποιους στίχους θα λέγατε ότι βρίσκεται ο πυρήνας της έμπνευσής του;
Σε μια παγωμένη εικόνα που ζωντανεύει για λίγο χωρίς λόγια και ξαναπαγώνει σε μια καινούρια θέση, φτιάξτε αυτό που πιστεύετε ότι αποτέλεσε την πηγή της έμπνευσής του.
Καθώς η ομάδα θα παρουσιάζει τη δουλειά σας, κάποιος σε ρόλο αφηγητή θα αναλάβει να διαβάσει από το ποίημα τους συγκεκριμένους στίχους που έχετε διαλέξει.
Ρόλοι:
ο ποιητής
άλλα πρόσωπα: πχ. ο Γερμανός λοχαγός Otto V, στρατιώτες, η γυναίκα, το παιδί
αφηγητής
Το πρωί…
Το πρωί
Στις 5
Ο ξηρός
Μεταλλικός ήχος. 5
Ύστερα από τα φορτωμένα καμιόνια
Που θρυμματίζουνε τις πόρτες του ύπνου.
Και το τελευταίο «αντίο» της παραμονής
Και οι τελευταίοι βηματισμοί στις υγρές πλάκες
Και το τελευταίο σου γράμμα. 10
Στο παιδικό τετράδιο της αριθμητικής
Σαν του μικρού παραθυριού το δίχτυ
Που τεμαχίζει με κάθετες μαύρες γραμμές
Του πρωινού χαρούμενου ήλιου την παρέλαση.
ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΜΑΔΑ Β : Το πρωί…
Πληροφορία:
Το ποίημα γράφεται τα τελευταία χρόνια του Εμφυλίου πολέμου (1948-49). Την περίοδο αυτήν ο Μανόλης Αναγνωστάκης βρίσκεται στη φυλακή εξαιτίας των πολιτικών του πιστεύω, καταδικασμένος σε θάνατο. Ένας εικοσάχρονος σύντροφός του, είχε την ίδια ποινή. Είπε στον Αναγνωστάκη ότι αν θα τον εκτελούσαν, η μητέρα του θα πέθαινε μόλις το μάθαινε. Έγραψε λοιπόν στη μητέρα του από πριν αρκετά γράμματα, ώστε να του εξασφαλίσουν μια μεταθανάτια επιστολογραφία δέκα ετών και ζήτησε από τον Αναγνωστάκη να της τα στέλνει στην περίπτωση που εκείνος γλιτώσει.
Οδηγία:
Σε μια παγωμένη εικόνα που ζωντανεύει χωρίς λόγια και ξαναπαγώνει σε μια καινούρια θέση, φτιάξτε τη στιγμή που ο εικοσάχρονος σύντροφος αφήνει τα γράμματα στο Μανόλη Αναγνωστάκη πριν οδηγηθεί στην εκτέλεση.
Δουλέψτε με λεπτομέρεια το ύφος, τη στάση του σώματος, το βλέμμα και τον τρόπο που τα γράμματα αλλάζουν χέρια. Πώς από τα χέρια του συντρόφου καταλήγουν στα χέρια του ποιητή;
Σκεφτείτε ποιοι στίχοι από το ποίημα θα ταίριαζαν να ακούγονται στην εικόνα που έχετε δουλέψει.
Καθώς η ομάδα θα παρουσιάζει τη δουλειά σας, κάποιος σε ρόλο αφηγητή θα αναλάβει να διαβάσει τους συγκεκριμένους στίχους που έχετε διαλέξει.
Ρόλοι:
ο ποιητής
ο εικοσάχρονος σύντροφός του
άλλα πρόσωπα: άλλοι κρατούμενοι, δεσμοφύλακες
Ομάδα Γ:
Στο παιδί μου…
Στο παιδί μου δεν άρεσαν ποτέ τα παραμύθια
Και του μιλούσανε για Δράκους και για το πιστό σκυλί
Για τα ταξίδια της Πεντάμορφης και για τον άγριο λύκο
Μα στο παιδί δεν άρεσαν ποτέ τα παραμύθια
5
Τώρα, τα βράδια, κάθομαι και του μιλώ
Λέω το σκύλο σκύλο, το λύκο λύκο, το σκοτάδι σκοτάδι,
Του δείχνω με το χέρι τους κακούς, του μαθαίνω
Ονόματα σαν προσευχές, του τραγουδώ τους νεκρούς μας.
Α, φτάνει πια! Πρέπει να λέμε την αλήθεια στα παιδιά.
ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΜΑΔΑ Γ: Στο παιδί μου …
Πληροφορία:
Το ποίημα γράφεται κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών (1967-74). Την περίοδο αυτήν ο Μανόλης Αναγνωστάκης ζει στη Θεσσαλονίκη και χρησιμοποιεί την ποίησή του ως μέσο αντίστασης στην καταπίεση που επέβαλε η Χούντα και αφύπνισης των πολιτικών συνειδήσεων των Ελλήνων.
Οδηγία:
Διαβάστε το ποίημα και συζητήστε τη σχέση που μπορεί να έχουν οι στίχοι του με την εποχή κατά την οποία έχει γραφτεί. Σε ποιους μπορεί να αναφέρεται το ποίημα; Τι άλλο μπορεί να εννοούν οι στίχοι αυτοί εκτός από αυτό που λένε σε μια πρώτη ανάγνωση;
Χρησιμοποιώντας τα σώματά σας, φτιάξτε μια παγωμένη εικόνα που να δείχνει μια στιγμή από τη ζωή των Ελλήνων κατά τη διάρκεια της δικτατορίας. Δουλέψτε με λεπτομέρειες το ύφος και τη στάση του σώματος των προσώπων που είναι παρόντα στη στιγμή. Σκεφτείτε και αποφασίστε αν η στιγμή αυτή συμβαίνει σε δημόσιο ή σε ιδιωτικό χώρο.
Φανταστείτε ότι οι πολίτες της εικόνας σας μπορούσαν να ακούσουν αυτό το ποίημα ή κάποιους στίχους του. Τι επίδραση θα είχε αυτό το ποίημα ή κάποιοι από τους στίχους του στα πρόσωπα της εικόνας; Τι αλλαγή/ές θα μπορούσε να προκαλέσει;
Σε μια καινούρια παγωμένη εικόνα φτιάξτε αυτό που θα άλλαζε όταν θα ακουγόταν αυτό το ποίημα.
Για να φτιάξετε «αυτό που αλλάζει» μπορείτε να δουλέψετε είτε σε μια ομάδα είτε σε δύο. Δηλαδή μπορεί η ίδια ομάδα να κάνει το πριν και το μετά από το ποίημα ή να χωριστείτε σε δύο υποομάδες όπου η μια κάνει το πριν και η άλλη το μετά.
Καθώς η ομάδα θα παρουσιάζει τη δουλειά σας, κάποιος σε ρόλο αφηγητή θα αναλάβει να διαβάσει τους συγκεκριμένους στίχους που έχετε διαλέξει ή ολόκληρο το ποίημα.
Ρόλοι:
Έλληνες πολίτες: άνδρες, γυναίκες, παιδιά
Αστυνομικοί